در شماره گذشته درباره تبيين موقعيت خدايان دروغين و خداى حقيقى و هستى‏بخش جهان بحث نموديم و اينك به بحث پيرامون تبيين موضع مؤمن و كافر از نظر قرآن مى‏پردازيم:
«وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً رَجُلَيْنِ أَحَدُهُما أَبْكَمُ لا يَقْدِرُ عَلى‏ شَى‏ءٍ وَ هُوَ كَلٌّ عَلى‏ مَولاهُ أَيْنَما يُوَجَّهْهُ لا يَأْتِ بِخَيْرٍ هَلْ يَسْتَوِى هُوَ وَ مَنْ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ هُوَ عَلى‏ صِراطٍ مُسْتَقيمٍ»(1).
«خدا مثلى را زده است، دو نفر را كه يكى از آن دو گنگ مادرزاد است و توانايى بر هيچ كارى ندارد و سر بار مالك خود مى‏باشد، او را سراغ هر كارى بفرستد، كار خوبى انجام نمى‏دهد، در مقابل انسانى كه به عدل و داد دعوت مى‏كند و در راه راست گام بر مى‏دارد، آيا اين دو نفر با هم يكسانند؟».

در مَثَلِ بيست و هفتم، انتقاد از معبودهاى دروغين، در مقايسه با معبود حقيقى بود به گواه اينكه فرمود: «وَ يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّه ما لا يَمْلِكُ» ولى هدف در اينجا بيان حال كافر و مؤمن است و قرآن مى‏خواهد با مثلى موقعيت اين دو را روشن كند:
1. فرض كنيد برده‏اى است گنگ و لال، بر چيزى توانايى ندارد، و به خاطر عجز، سربار مولاى خود مى‏باشد، او را به هر كارى روانه كند، نتيجه نمى‏گيرد.
2. فرض كنيد انسانى است كه جامعه را به عدل و داد، دعوت كرده و از نظر انديشه و رفتار بر «صراط مستقيم» است.

اگر اين دو نفر يكسان نيستند پس كافر و مؤمن نيز يكسان نمى‏باشند.
از نظر قرآن كافر بسان فرد نخست است كه چهار ويژگى دارد كه هر يك، نوعى نقص و كاستى است:
1. گنگ و لال است: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً رَجُلَيْنِ أَحَدُهُما أَبْكَمُ» و از آنجا كه گنگ و لال است، ناشنوا هم خواهد بود چون دومى نتيجه اولى است، و غالباً لالى افراد به علت كر و ناشنوايى آنها است، چون سخنان پدر و مادر را نمى‏شنوند، طبعاً قوه ناطقه، تحريك نمى‏شود.
2. بر چيزى توانايى ندارد: «لا يَقْدِرُ عَلى‏ شَى‏ءٍ».
3. او سربار مولاى خود و مصرف‏كننده است، نه توليدكننده: «وَ هُوَ كَلٌّ عَلى‏ مَولاهُ».
4. او را پى هر كارى بفرستد، نتيجه نمى‏گيرد: «أَيْنَما يُوَجَّهْهُ لا يَأْتِ بِخَيْرٍ».
در حقيقت انسانى است انگل، جز خوردن و خوابيدن، كارى از او ساخته‏نيست، در مقابل، فردى كه مؤمن را به او تشبيه مى‏كند، با دو ويژگى از او ياد مى‏كند، ويژگيهايى كه ديگر كمالات را به دنبال دارد:
1. او به دادگرى و عدالت دعوت مى‏كند: «يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ» و كسى كه به چنين كارى قيام مى‏كند، قهراً گويا و شنوا خواهد بود. دعوت جامعه به عدل، فرع آن است كه از قدرت گويندگى و شنوايى برخوردار باشد و يك چنين فرد طبعاً شجاع و دلير خواهد بود، زيرا دعوت به عدل نوعى امر به معروف است كه نياز به شجاعت در فكر و انديشه دارد و بدون يك سلسله قدرت روحى و جسمى امكان‏پذير نيست.
2. او بر صراط مستقيم است چنان كه مى‏فرمايد: «وَ هُوَ عَلى‏ صِراطٍ مُسْتَقيمٍ». مقصود از صراط مستقيم آن است كه از نظر انديشه و كار و برنامه، راه درستى را مى‏پيمايد و منحرف به چپ و راست نمى‏شود، بلكه در راهى گام برمى‏دارد كه او را به مقصد برساند.
مَثَل نخست، مثل كافر است و مَثَل دوم، مثل مؤمن است، زيرا فرد نخست، از هدايت الهى بى‏بهره بوده، و طبعاً كور و كر و دور از عدل و انصاف خواهد بود، در حالى كه دومى در پرتو هدايت الهى با فساد و تبعيض مبارزه كرده، همگان را به اعتدال در زندگى دعوت مى‏كند و خود نيز عامل است.
اكنون بايد ديد از كدام يك از اين دو فرد بايد پيروى كرد؟ مسلّماً دومى؛ چنان كه مى‏فرمايد:
«أَفَمَنْ يَهْدِى اِلَى الحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمْ مَنْ لا يَهِدِّى»(2).
«آيا آن كس كه افراد را به حق و حقيقت هدايت مى‏كند، شايسته پيروى است، يا آن كس كه توان چنين هدايتى را ندارد».
با اين بيان روشن شد كه تمثيل پيشين مربوط به تبيين موقعيت خدايان دروغين و خداى حقيقى است در حالى كه اين مثل، براى تبيين موضع مؤمن و كافر است.